Efekt Dunninga-Krugera, złudzenie ponadprzeciętności versus niedocenianie swoich kompetencji

O efekcie Dunninga-Krugera (nazywanego też niekiedy syndromem) zrobiło się głośno stosunkowo niedawno, choć to zjawisko psychologiczne zostało nazwane i opisane już w 1999 r. Na czym on właściwie polega?

 

Efekt Dunninga-Krugera ma być w rzeczywistości oparty na błędzie poznawczym, którego doznają zarówno osoby, które są specjalistami w danej dziedzinie i mają już dużą wiedzę dotyczącą konkretnego tematu, jak i kompletnych dyletantów, którzy wykazują się jedynie podstawową znajomością danej dziedziny. Ignoranci mają mieć tendencję do kreowania się na ekspertów w konkretnym temacie (mimo że nimi nie są), przewyższających wiedzą innych. Z kolei prawdziwym ekspertom wydaje się natomiast, że wciąż wiedzą niewiele – nawet jeśli mają na swoim koncie konkretne osiągnięcia (dyplomy, świadectwa ukończenia kursów, sukcesy zawodowe itd.).  

 

Można przypuszczać, że „popularność” efektu Dunninga-Krugera i to, że o jego występowaniu mówi coraz więcej osób, bierze się po części z… mediów społecznościowych. Na popularnych dziś platformach łatwo natknąć się na profile prowadzone przez osoby nazywające się ekspertami w danym temacie; nierzadko próbują uczyć innych, wydają własne produkty, chętnie zabierają głos w różnych dyskusjach. W rzeczywistości jednak często okazuje się, że daną dziedziną zajmują się zaledwie od kilku miesięcy (ewentualnie roku czy dwóch) albo nigdy nie osiągnęli sukcesu, o którym mówią. Jednocześnie nie brakuje też osób, które faktycznie mają wiedzę dotyczącą konkretnego tematu, ale nie kreują się na ekspertów – raczej udzielają merytorycznych wypowiedzi, zastrzegając, że należy pamiętać o różnych czynnikach. 

Większość osób nie negowała istnienia tego zjawiska psychologicznego; prawdopodobnie dlatego, że faktycznie nie brakuje osób, które po zyskaniu podstawowej wiedzy z danego tematu uważają się za ekspertów (i to najlepszych). Jednocześnie są też osoby podważające cały czas swoje kompetencje – mimo, że je posiadają i nikt nie ma co do tego wątpliwości. Mogłoby się zatem wydawać, że to tylko potwierdza istnienie efektu Dunninga-Krugera. Problem polega jednak na tym, że to, z czym utożsamiono to zjawisko, niekoniecznie odpowiada… autentycznym danym. Badacze, po przeanalizowaniu wyników eksperymentu, doszli jedynie do wniosku, że osoby niekompetentne mają tendencję do zawyżania swoich umiejętności, a kompetentne – do zaniżania samooceny. Tymczasem wiele osób wyciągnęło dalej idące wnioski – że osoby niekompetentne uważają się za bardziej kompetentne od ekspertów (a tego badanie wcale nie potwierdziło).  

 

Z efektem Dunninga-Krugera jest zresztą związany też inny, poważniejszy problem – późniejsze badania miały wykazać, że dane uzyskane przez badaczy są w rzeczywistości wynikiem połączenia dwóch innych zjawisk – czyli złudzenia ponadprzeciętności (będącej skrzywieniem poznawczym) oraz powrotu do średniej (zjawiska statystycznego). To wskazywałoby z kolei na to, że nie można mówić o efekcie Dunninga-Krugera, a co najwyżej o tym, że różne zjawiska (psychologiczne i nie tylko) często współwystępują – co może stwarzać wrażenie, że wspólnie tworzą odrębny efekt.  

 

Bez względu jednak na to, czy można mówić o istnieniu efektu Dunninga-Krugera, czy też w rzeczywistości chodzi o dwa różne zjawiska, nie ulega wątpliwości, że sporo osób ma tendencję do przeszacowywania swoich kompetencji – i dotyczy to praktycznie wszystkich ludzi, choć w różnych obszarach. Jednocześnie część osób ma zaniżoną samoocenę, niezależnie od tego, ile faktycznie wiedzą i jakie mają doświadczenie. Nie oznacza to jednak od razu, że każda osoba uważająca się za eksperta w rzeczywistości nim nie jest, a osoba uważająca, że wie za mało, tym ekspertem na pewno jest – i warto o tym pamiętać.